Por Ana María Campos
30/04/2014
Un homenaje a la fauna santiagueña en leyenda y poesía escrita por Norma Sayago integrante de Nuevos Caminos

La leyenda del Crespín 

Había una vez, una mujer que tenía un marido enfermo. Éste se llamaba Crespín. Una noche su mujer salió al poblado en busca de remedios. Cuando volvía a su rancho, unos parientes la invitaron a una fiesta. Ella aceptó con la idea de quedarse un rato más y luego seguir a su casa, donde su marido la esperaba. Las horas pasaron y ella se olvidó que tenía que regresar y siguió bailando. De pronto, alguien le avisó que su marido se moría. Ella, indiferente, dijo: Hay tiempo para llorar, y siguió divirtiéndose. 

Cuando regresó a su hogar, encontró a su marido muerto. Fue tan grande su dolor que se convirtió en pájaro. Desde entonces, se oye en el campo, a las noches, a un pájaro que parece decir: - ¡¡¡¡Crespín, Crespín!!!

Traducción en quichua
Nesckancku, suj huarmi, ckosaan onckoscka. Crespín can sutin.
Suj tuta, huarmi llojsin poblauman mascaj remediusta ‘ranchuman, voliacuptin, aillus invitancu fiestaman.
¡Ari, acuiysh, ratup cutis, nispá, voliacúsaj! huasiypé ckosay suyaan. Ná unay ‘ruacun y mana yuyay, danzay gustachis.
¡Maachu para esto ckosan huañus, causan siriscka! Pay mana importacus chayna niscka: - ashcka tiempo cutian huackanaypaj.
Y cutis danzay ckallarisackara baile llalliptin. Amus huasinman, ckosan huañiscka tarin, chayras atumta nanapuptin. Pajaru ’ruacun chaymanta, monte ucup, carupi, sapa tuta, inacupuscka suj pajaru nisckanta: ¡¡¡Crespín, Crespín!!!!
 

Escritura: Norma Sayago
Traducción: Melchi Sayago

La leyenda del Cacuy 

Veo a la luna. Se ha vuelto pájaro, anda por andar, monte adentro.
Tura, turay, hermano, hermano mío, se escucha en cada atardecer. Garabatos, pencas, cercos de chaguares.
Viendo quebrachos, me hierve la sangre quichua. Veo sentada en el gajo del árbol, dolida a la hermana, gritando fuerte: caco, caco. (Hermano, hermano). 

El viento norte, trae agonizante a su hermano, joven instinto, soñando lograr lo que la hermana le niega. Por eso, solo quiere recordar cuando de niños jugaban contentos juntando tunas, mistol. 

Al hacerse grandes, la hermana le escapaba diciendo: no debemos mezclar nuestra sangre porque somos hermanos. 

Quedando solo y con el corazón dolido, el hermano busca venganza. Un día, la deja en lo más alto del árbol, de donde no pudo bajar. 

¡La hermana, se ha vuelto pájaro!
En las costas del río Salado, hoy todavía se escucha, un grito lastimero: cacu, cacu, turay, turay (hermano, hermano mío)

Traducción al quichua
Ckaani pananta, pájaru ruacuptin, huaschayas casi puris monte ucupi.
Tura, turay, huyaricun sapa oracionpi, garabatus, penckas. Cercos chaguaresmanta.
Paaj ckaas, rupas amuan yarniy quichua, tackop sayos, panan nanaskas huajyas casckasacara, sinchit caparis, turay, turay.
Nortemanta huayraan agonisas amun turan joven mosckos panan mana munan chaitá.
Chairaycu solo yuyanaan utulas caspá, pujllas cusis pallasckaraycu tunas, mishtol.
Atun ‘ruacus, panan na hayckepun mana deveicu chájruy yarmishta turas mi caicu.
Pailla cutis sonckon nanaputin vengacunas, tacko anajpi sackesacara na mana atis uraycuy.
Mayu Salau costanpi pajaru voliacus caparipus mana puchucan, cacu, cacu, turay, turay, ina cunan.



Escritura: Norma Sayago
Traducción al quichua : Melchi Sayago

Animalitos del monte 

El quirquincho

Cavando y cavando
bajo el suelo,
hace su cueva,
busca comida
de aquí para allá.
Si ve que hay peligro,
pasa por espinas,
total tiene escudo,
su caparazón.
Corriendo, corriendo,
Mucho,
se logra salvar,
corre rápido escapando
porque charango,
no quiere ser.

La traducción al quichua
Quirquinchu
Aspis, aspis
ashpa urampi
huasinta ‘rúan.
Masckan micuyta
cáiman chacayman
¡Peligras púrin!
Quishcas sarus crusan
escudacus, manchacus
total ckaran sinchy can.
Ckatis, ckatis,
ancha ckatis
ckeshpinas
charangu, mana ckanaan.


Escritura: Norma Sayago
Traducción: Melchi Sayago

Compartir
Comentarios
Amigos del Alero
Programas que difunden la Cultura de Santiago del Estero desde Radio Nacional...
Emisoras que Transmiten
Alero Quichua
  • Radio Norteña, AM 1520
    Grand Bourg (Provincia de Buenos Aires)
    Domingos de 11 a 13 horas
    Director: José Barraza
Alero Quichua Santiagueño
La audición radial se caracteriza por su espontaneidad, no se elabora un libreto en razón de que el programa se hace en vivo con la participación del público que se hace presente en el Salón Auditorium.
Seguinos
Puede visitarnos en los siguientes Redes:
Copyright © 2006 - 2024 todos los derechos reservados.